Szanowny Panie Rektorze!

Drogi Kolego Przewodniczący!

Szanowni Goście!

Drogie Koleżanki i Drodzy Koledzy!

Cieszę się bardzo, że spotykamy się dzisiaj w tym miejscu, w którym odbywało się szereg imprez organizowanych z okazji 60-lecia naszego Uniwersytetu. To właśnie w tej historycznej sali w ramach obchodów 60–lecia wspominano początki naszej uczelni, opisywano wspaniały rozwój i mówiono o dorobku, zarówno w zakresie kształcenia kadr, jak również o wielkim dorobku naukowym. Mówiono również o perspektywach dalszego rozwoju naszego uniwersytetu.

Dzisiaj chciałbym abyśmy swoją uwagę na chwilę skoncentrowali na pracy i dorobku Związku Nauczycielstwa Polskiego działającego już 60 lat i jeden tydzień w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika oraz na wkładzie naszego Związku w powstanie i rozwój naszej Alma Matris Toruniensis.

Nasza rocznica sześćdziesięciu lat pracy ZNP w UMK przypada w okresie, gdy cały nasz Związek obchodzi 100-letnią rocznicę swojej działalności. Początki działalności pierwszych polskich organizacji związkowych nauczycieli sięgają 1905 roku. Wiele z tych organizacji połączyło się w 1930 r.

Na zjeździe zjednoczeniowym, który odbył się w Warszawie podjęto decyzję o przyjęciu nazwy dla naszej organizacji, która pozostała do dzisiaj. Zatem od roku 1930 związek nasz nazywa się Związkiem Nauczycielstwa Polskiego.

Jakże chlubną, 100 letnią historię ma Nasz Związek, w tym również na naszych terenach. Jeszcze pod zaborami nauczyciele organizowali się do walki o obecność języka polskiego w szkołach. Później, gdy po latach niewoli powstało Państwo Polskie, podstawowym zagadnieniem w działalności związkowej była walka o rozwój szkolnictwa, jego właściwą organizację i objęcie młodzieży powszechnym nauczaniem. Dużo uwagi poświęcano również sprawom bytowym nauczycieli i podnoszeniu ich kwalifikacji.

W ramach Związku Nauczycielstwa Polskiego już przed wojną działało wielu wybitnych nauczycieli akademickich. Wymienię tylko Stefana Pienkowskiego – wybitnego fizyka i później po wojnie wielokrotnego rektora Uniwersytetu Warszawskiego, Tadeusza Kotarbińskiego – wybitnego filozofa, po wojnie przewodniczącego Sekcji Szkół Wyższych ZNP.

W latach 1933 – 1939 prof. Władysław Tatarkiewicz pełnił funkcję przewodniczącego ZG Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych i był cenionym wykładowcą w Instytucie Pedagogicznym ZNP. 26 kwietnia 1945 r. w imieniu 1400 pracowników UW zgłosił akces do ZNP.

Już w pierwszych dniach II Wojny Światowej doświadczyliśmy akcji eksterminacyjnych, podczas których wielu nauczycieli zostało bestialsko wymordowanych. Mimo represji pozostali przy życiu nauczyciele organizowali tajne nauczanie. Powstała Tajna Organizacja Nauczycielska. Największym ośrodkiem tajnego nauczania akademickiego była Warszawa, gdzie w zorganizowanych kompletach kształciło się 4,5 tys. studentów. Akademickie kształcenie odbywało się również w Krakowie (726 studentów), Wilnie (265 studentów), Lwowie(149 studentów) jak również w Częstochowie i Kielcach oraz innych miastach, gdzie organizowano mniejsze komplety studenckie. Należy również wspomnieć o akademickim kształceniu w obozach jenieckich oraz wykładach akademickich dla uczniów szkół średnich. Również na naszym terenie wielu nauczycieli, którzy byli członkami ZNP a w czasie okupacji członkami TON brało udział w tajnym nauczaniu.

Zaraz po wyzwoleniu z ponurej okupacji hitlerowskiej, nauczyciele, w tym również członkowie Naszego Związku, z dużym oddaniem i entuzjazmem przystąpili do odbudowy szkół i uruchamiania w nich nauczania. Wówczas olbrzymim problemem było znalezienie nauczycieli posiadających odpowiednie kwalifikacje.

Jest rzeczą charakterystyczną, że zaraz po wyzwoleniu Torunia, które miało miejsce pierwszego lutego 1945 r. mimo tak trudnej sytuacji w szkolnictwie naszego regionu, Związek Nauczycielstwa Polskiego w Toruniu zaraz po reaktywacji działalności, a więc już w lutym 1945 r. postulował powołanie w Toruniu uniwersytetu. W wyniku tych postulatów ówczesny wojewoda pomorski Henryk Świątkowski 12 lutego 1945 r. na łamach „Słowa Pomorskiego” wyraził myśl, że „Toruń musi mieć uniwersytet”.

Pismo Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego Miasta Torunia do Rządu Rzeczypospolitej z 27 marca 1945 r. zaczyna się w ten sposób: „Związek Nauczycielstwa Polskiego, Polski Związek Zachodni oraz Miejska Rada Narodowa w Toruniu powzięły w ostatnich czasach rezolucje, w których zwracają się z apelem do właściwych czynników państwowych i społecznych, aby dla podtrzymania i wzmożenia życia kulturalnego na Pomorzu i w jego stolicy – w Toruniu zdecydowały (…) o utworzeniu uniwersytetu w Toruniu”. Jeszcze raz w 1945 r. Związek nasz zabrał w tej sprawie głos. Jak piszą ówcześni członkowie Komitetu Organizacyjnego Uniwersytetu „Gdy jednak tydzień za tygodniem upływał, a Warszawa milczała, począł się szerzyć niepokój i pesymizm. Zjazd delegatów Okręgu Pomorskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego uchwala 16 czerwca z inicjatywy prezesa Jana Rychcika rezolucje o przyspieszenie decyzji otwarcia uniwersytetu. Początek roku akademickiego niedaleki, trzeba się zdobyć na stanowczy krok.”

O jeszcze jednym fakcie dotyczącym pośredniego wkładu ZNP przy tworzeniu naszego Uniwersytetu chciałbym wspomnieć. Prace nad utworzeniem naszego uniwersytetu nabrały tempa, gdy Ministrem Oświaty został przedwojenny działacz ZNP z Chojnic oraz prezes powojennego Zarządu Głównego ZNP Czesław Wycech. On to jako Minister Oświaty podpisał pismo 13 sierpnia 1945 r., w którym delegował prof. Ludwika Kolankowskiego do Torunia do organizowania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i przyznawał profesorowi kompetencje rektora. Podpisał również jako pierwszy, na dwa dni przed odpowiednią uchwałą, dekret Krajowej Rady Narodowej z 24 sierpnia 1945 r. o utworzeniu naszego Uniwersytetu.

Utworzenie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wieńczyło starania wielu pokoleń mieszkańców ziemi pomorskiej o utworzenie uczelni wyższej w Toruniu. Możemy być dumni, ze w tych staraniach, obok wielu środowisk i organizacji, aktywną rolę odegrał również Nasz Związek.

Po ukazaniu się dekretu KRN prace nad organizacją uniwersytetu nabrały szybszego tempa. Pierwsze posiedzenie Senatu Akademickiego odbyło się 29 września 1945 r. Jednakże twórcy uniwersytetu borykali się z dużymi trudnościami związanymi z uzyskaniem zaplecza lokalowego, skłonieniem do podjęcia pracy w Toruniu profesorów z innych środowisk, brakiem mieszkań dla przybyłych do Torunia naukowców itp.

W takiej sytuacji dnia 3 grudnia 1945 r. 36 pracowników naukowych utworzyło Sekcję Szkół Wyższych Związku Nauczycielstwa Polskiego w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Pierwszym przewodniczącym został prof. dr hab. Kazimierz Sośnicki – pedagog i matematyk.

W tym czasie nowopowstała organizacja ZNP zajęła się żywotną dla uczelni sprawą organizacji spółdzielni pracowników UMK i stołówki oraz kwestiami przydziałów węglowych, odzieżowych i żywnościowych.

Od tego czasu, wraz z rozwojem Naszego Uniwersytetu, również nasz Związek poszerzał zakres swego działania. Szczególnie cenne były inicjatywy ZNP, które doprowadziły do utworzenia Funduszu Wzajemnej Pomocy, następnie do powołania Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej, do organizacji akcji socjalnej, do powstania Akademickiej Przychodni Zdrowia. Również obecny miesięcznik „Głos Uczelni” został powołany do życia przez ZNP. Organizacja nasza zabierała i zabiera głos w najważniejszych sprawach szkolnictwa wyższego i nauki. Szczególną popularnością cieszyły się wszystkie nasze działania w zakresie turystyki i kultury. Problemy pracownicze to ta dziedzina działalności, którą przez cały ten okres 60 lat nasza organizacja traktowała priorytetowo. Nie zapominaliśmy również o naszych emerytach i rencistach, ich sprawy były w centrum uwagi naszej organizacji.

W ZNP przy UMK działało wielu wybitnych uczonych i nauczycieli akademickich takich jak wspomniany już prof. Kazimierz Sośnicki – pierwszy prezes ZNP, następnie kolejni prezesi: prof. Pautsch, prof. Stanisław Hoszowski, prof. Bronisław Pawłowski, prof. Leon Jeśmanowicz, dr Kazimierz Moroz, Prof. Stanisław Borysowski, prof. Adam Dygdała, prof. Jan Krupowicz, prof. Marian Wojciechowski, doc.dr Leszek Michalski, prof. Henryk Koneczny, prof. Zbigniew Wojtczak, dr Wiesław Radomski, dr Jan Rostowski, mgr Edward Cichy i inni.

Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte to lata dużych przemian w naszym kraju. Miały one istotny wpływ na historię, stan organizacyjny i formy działania Związku Nauczycielstwa Polskiego w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

W latach 1980 – 81 w związku z powstaniem ogniw Niezależnego Związku Zawodowego „Solidarność” część działaczy oraz członków ZNP znalazła w szeregach nowego związku inne możliwości wyrażania swoich opinii i działania. Część członków ZNP, których liczba na koniec 1979 r wynosiła razem z emerytami 2438 osób, czuła się rozczarowana i opuściła szeregi ZNP.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 r. działalność związków zawodowych została zawieszona a Związek Nauczycielstwa Polskiego razem z innymi związkami został rozwiązany dekretem wprowadzającym stan wojenny. Majątek ZNP został przejęty przez Państwo.

Jednakże społeczność uniwersytecka nie mogła pogodzić się z brakiem organizacji związkowej, która mogłaby wyrażać, w sposób zorganizowany, opinię naszego środowiska. Dlatego też po kolejnym złagodzeniu ograniczeń stanu wojennego oraz po uchwaleniu przez Sejm nowej ustawy o związkach zawodowych w dniu 8 października 1982 r., przystąpiono do organizacji nowego Związku Nauczycielstwa Polskiego w naszej uczelni. W marcu 1983 r. zebrała się grupa inicjatywna (55 osób), która wybrała grupę roboczą. W jej skład weszli prof. dr hab. Z. Zdrójkowski, doc. dr hab. S. Jędrzejewski, doc. dr K. Karpiński, doc. dr J. Szczepkowski. Zadaniem grupy roboczej było przygotowanie zebrania założycielskiego Związku.

Wśród członków założycieli nowego ZNP znalazło się wielu wybitnych profesorów, wśród nich Doktorzy Honoris Causa UMK profesorowie Rajmund Galon, Karol Górski i Roman Stanisław Ingarden, profesorowie i wybitni naukowcy, którzy pełnili w latach 1980 – 2005 różne funkcje w uczelni jak np. Jan Kopcewicz, Antoni Czacharowski, Ryszard Łaszewski, Lucjan Borowiecki, Arkadiusz Uzarewicz i Józef Słomiński. Ponadto wśród założycieli nowego ZNP znajdujemy między innymi profesorów Zbigniewa Zdrójkowskiego, Ryszarda Krzywkę, Mirosława Kasjana, Zygmunta Zielińskiego, Ryszarda Jadczaka, Stanisława Jędrzejewskiego, Ryszarda Wiśniewskiego, Helenę Dziadowiec, Stefana Kościeleckiego, Jana Maćkowiaka, Piotra Targowskiego, Włodzimierza Tyburskiego, Jerzego Maciejewskiego oraz znanych z aktywnej działalności w Uczelni docentów i doktorów wśród nich Karola Karpińskiego, Czesława Niedzielskiego, Bogdana Lewandowskiego, Władysława Lewandowskiego, Stanisława Gąskę, Jana Szczepkowskiego, Zbigniewa Seredyna, Stanisława Soldenhofa, Adama Szczęsnego, Antoninę Bartoszewicz, Jerzego Świątka, Andrzeja Krzywkę i Andrzeja Wachowiaka. Należy wymienić również wśród członków założycieli innych znanych i cenionych nauczycieli akademickich, takich jak Edward Cichy, Włodzimierz Kozierkiewicz, Joanna Mianowska i Mieczysław Lewicki.

Idea powołania ZNP była również bardzo silnie wspierana przez pracowników administracji UMK. Stąd na liście członków założycieli znajdujemy nazwiska wielu znanych w środowisku i bardzo zasłużonych pracowników UMK: Adelę Kozłowską, Hannę Rylich, Jana Antkowiaka, Alicję Hejnowicz, Wojciecha Frölicha oraz Włodzimierza Gołębiewskiego.

Dnia 26 października 1983 r zebrało się 57 członków założycieli, którzy postanowili założyć Związek Nauczycielstwa Polskiego w naszej Uczelni. Zebrani podjęli uchwałę o powołaniu Związku Nauczycielstwa Polskiego przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika oraz uchwalili Statut i wybrali dziesięcioosobowy Komitet Założycielski. Jego przewodniczącym został kol. doc. dr Jan Szczepkowski a jego zastępcą kol. mgr Edward Cichy. Obowiązki sekretarza podjął doc. dr hab. Stanisław Jędrzejewski. Dzięki staraniom wielu ludzi, którzy nie pogodzili się z myślą o braku działalności związkowej w naszej uczelni i którzy odczuwali potrzebę prezentacji opinii społeczności uniwersyteckiej wobec władz w wielu sprawach, zarówno socjalno – bytowych, pracowniczych, finansowych jak również częściowo politycznych, doszło w dniu 14 grudnia 1983 r. do rejestracji w Sądzie Wojewódzkim w Toruniu nowej organizacji – Związku Nauczycielstwa Polskiego przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Twórcy tego nowego Związku Nauczycielstwa Polskiego odeszli od koncepcji przyłączenia naszej organizacji związkowej do ogólnopolskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Pierwsze zebranie członków nowego ZNP odbyło się dnia 11 stycznia 1984 r. Uczestniczyło w nim 60 osób. Obradom zebrania przewodniczył prof. dr hab. Rajmund Galon.

Nie sposób wymienić wszystkich, którzy mają wielkie zasługi w naszej sześćdziesięcioletniej działalności związkowej w UMK.

Szczegółowo o działalności ZNP w UMK w okresie od 1945 r. do 2003 r. pisali między innymi Adam Dygdała, Wiesław Radomski, Jacek Gzela i mówiący te słowa. Wszystkie te opracowania są opublikowane lub umieszczone na naszych stronach w Internecie.

Chciałbym również wszystkich poinformować, że zgodnie z tym, co mówiliśmy na ostatnim walnym zebraniu i podjęliśmy uchwałę o przyłączeniu się naszej organizacji do ogólnopolskiej struktury Związku Nauczycielstwa Polskiego, stało się faktem. Należymy teraz do największego w Polsce branżowego związku zawodowego, Związku Nauczycielstwa Polskiego skupiającego w swych szeregach pracowników szkół wyższych i innych jednostek związanych z nauką i kształceniem oraz nauczycieli wszystkich typów jednostek oświaty. Reprezentantem naszym interesów w ramach Związku Nauczycielstwa Polskiego jest Rada Szkolnictwa Wyższego i Nauki.

Nie wolno nam zapominać o tych, którzy swą działalnością przyczynili się do powstania i tak pięknego rozwoju naszej Alma Matris Toruniensis. Dzisiaj jesteśmy dumni z tego dzieła i zaszczyceni, że mogliśmy i możemy pracować w naszym Uniwersytecie, który jest jednym z największych uniwersytetów w Polsce. Oferuje tak dużą paletę specjalności, które można zdobywać studiując na Naszej Uczelni. Studiuje na niej przeszło 40 tys. studentów.

Dlatego też chciałbym serdecznie podziękować tym wszystkim członkom ZNP, którzy aktywną postawą i działaniem związkowym przyczyniali się do rozwoju i lepszej pracy Naszego Uniwersytetu, a w pracy związkowej znajdowali zadowolenie i satysfakcję z tworzenia tak wspaniałego dzieła. Ta nasza wspólna praca nad jaknajlepszym wykształceniem naszych rodaków oraz posiadana w wyniku tego kształcenia, wiedza, to największy skarb naszej Ojczyzny. Ta wiedza musi być wciąż uzupełniana, zdobywane kwalifikacje i umiejętności musza być wciąż rozwijane. Obserwujemy bowiem we współczesnym świecie ciągłe zmiany, co więcej tempo tych zmian staje się coraz szybsze. Oprócz wiedzy, potrzebne są jeszcze umiejętności szybkiego przystosowywania się do zmian technologicznych, a nawet zmiany wykonywanego zawodu. Dlatego też ZNP w UMK będzie inicjował i wspierał wszelkie działania związane z modernizacją metod nauczania w wielu aspektach, większego wykorzystywania w nauczaniu tych wszystkich możliwości, jakie daje technika komputerowa. Z drugiej strony doceniając rolę wykształcenia i nauki będziemy w dalszym ciągu dbać o właściwe finansowanie nauki i szkolnictwa wyższego oraz właściwego gospodarowania środkami przeznaczanymi na ten cel.

W tych wszystkich poczynaniach życzę wszystkim koleżankom i kolegom wielu sukcesów. Równocześnie gratuluję otrzymanych odznaczeń i wyróżnień. To jest wielka satysfakcja jak nasza praca jest dostrzeżona i doceniana.

Zbliżają się Święta i Nowy Rok. Z tej okazji składam wszystkim naszym członkom i sympatykom dużo zdrowia i zadowolenia z tej społecznej pracy związkowej, życzę zdrowych i wesołych świąt a wszystkich emerytów i rencistów proszę o odebranie po tej uroczystości skromnych upominków, które tradycyjnie dla Was zostały przygotowane.

Dziękuję za uwagę.

1. A. Dygdała –ZOZ przy UMK,w Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1945-1955 , PWN 1957 s. 324
2. W. Radomski –Związek Nauczycielstwa Polskiego,w Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1966-1980, Toruń 1992, s.199 – 227
3. J. Gzela –Zarys dziejów i działalności Związku Nauczycielstwa Polskiego przy UMK w Toruniu